सुनीताची अंतराळ वारी
Sunita Williams, भारतीय वंशाच्या अमेरिकन अंतराळवीर, यांनी 5 जून 2024 रोजी नासाच्या एका मोहिमेसाठी बोईंग स्टारलाइनर अंतराळयानातून आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर (ISS) प्रवास सुरू केला. ही मोहीम सुरुवातीला फक्त 8 दिवसांसाठी होती, परंतु स्टारलाइनर यानात आलेल्या तांत्रिक बिघाडामुळे सुनीता आणि त्यांचे सहकारी बुच विल्मोर यांचा अंतराळातील मुक्काम तब्बल 9 महिन्यांपर्यंत वाढला. 19 मार्च 2025 रोजी त्या स्पेसएक्सच्या ड्रॅगन कॅप्सूलद्वारे पृथ्वीवर परतल्या. या कालावधीत त्यांनी अंतराळात अनेक महत्त्वपूर्ण कामगिरी बजावली आणि आव्हानांना सामोरे गेले. त्यांच्या या प्रवासाचे वर्णन खालीलप्रमाणे करता येईल.
प्रवासाची सुरुवात आणि अडचणी
सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर यांना स्टारलाइनरच्या पहिल्या मानवी चाचणी मोहिमेसाठी निवडले गेले होते. ही मोहीम यानाच्या कार्यक्षमतेची चाचणी घेण्यासाठी होती. 5 जून 2024 रोजी ते ISS वर पोहोचले, परंतु परतीच्या प्रवासापूर्वी यानाच्या प्रोपल्शन सिस्टममध्ये गळती आणि थ्रस्टर्स बंद पडण्याच्या समस्या उद्भवल्या. यामुळे नासाला स्टारलाइनरद्वारे त्यांना परत आणण्याचा निर्णय बदलावा लागला. परिणामी, दोघांना अंतराळातच थांबावे लागले आणि त्यांचा मुक्काम अनिश्चित काळासाठी लांबला.
अंतराळातील 9 महिन्यांचा कालावधी
या 9 महिन्यांमध्ये (सुमारे 286 दिवस) सुनीता आणि बुच यांनी ISS वर विविध वैज्ञानिक आणि तांत्रिक कार्ये केली. त्यांनी 150 हून अधिक वैज्ञानिक प्रयोग पूर्ण केले, ज्यात जैविक, भौतिक आणि तंत्रज्ञानाशी संबंधित संशोधनाचा समावेश होता. अंतराळ स्थानकाची देखभाल आणि सुधारणा यासाठीही त्यांनी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. यामध्ये जुन्या उपकरणांचे नूतनीकरण, यंत्रांवर दुरुस्ती आणि स्थानकाची स्वच्छता यांचा समावेश होता.
सुनीता यांनी या काळात एकूण 62 तास आणि 9 मिनिटांचा स्पेसवॉकचा वेळ व्यतीत केला, ज्यामुळे त्यांनी महिलांमध्ये सर्वाधिक स्पेसवॉकचा विक्रम कायम ठेवला. अंतराळात मायक्रोग्रॅव्हिटीमध्ये राहताना त्यांना शारीरिक आणि मानसिक आव्हानांचा सामना करावा लागला. त्यांनी नियमित व्यायाम करून आपले शरीर सुदृढ ठेवले, कारण अंतराळातील वातावरणात हाडे आणि स्नायू कमकुवत होण्याचा धोका असतो.
दैनंदिन जीवन आणि मानसिक संतुलन
सुनीता यांनी अंतराळातील जीवनाबद्दल सांगितले की, त्यांना एकाच जोडी कपड्यांमध्ये महिनोनमहिने राहावे लागले. ISS वर सहा बेडरूमच्या घराएवढ्या जागेत त्या इतर अंतराळवीरांसोबत राहत होत्या. सकाळी 6:30 वाजता उठून संशोधन आणि देखभालीच्या कामाला सुरुवात करणे हा त्यांचा दिनक्रम होता. तांत्रिक अडचणी आणि पृथ्वीवर परतण्याची अनिश्चितता यामुळे मानसिक तणावही होता, परंतु त्यांनी संयम आणि सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवून स्वतःला व्यस्त ठेवले.
पृथ्वीवर परतण्याचा प्रवास
9 महिन्यांनंतर, नासाने स्पेसएक्सच्या क्रू-9 मोहिमेद्वारे Sunita Williams आणि बुच यांना परत आणण्याची योजना आखली. 18 मार्च 2025 रोजी ड्रॅगन कॅप्सूल ISS पासून वेगळे झाले आणि 17 तासांच्या प्रवासानंतर 19 मार्च रोजी पहाटे 3:27 वाजता (IST) फ्लोरिडाच्या समुद्रात सुरक्षित लँडिंग झाले. परतताना त्यांनी पॅराशूटचा वापर करून समुद्रात उतरण्याची प्रक्रिया यशस्वीपणे पार पाडली. लँडिंगनंतर त्यांना वैद्यकीय तपासणीसाठी तात्काळ नेण्यात आले, कारण इतके दिवस अंतराळात राहिल्याने त्यांच्या शरीरावर गुरुत्वाकर्षणाचा परिणाम जाणवणार होता.
प्रवासाचे महत्त्व
Sunita Williams यांचा हा 9 महिन्यांचा प्रवास वैज्ञानिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचा ठरला. त्यांनी केलेले प्रयोग आणि संशोधन भविष्यातील अंतराळ मोहिमांसाठी उपयुक्त ठरणार आहे, विशेषतः मंगळासारख्या दीर्घकालीन मोहिमांसाठी. त्यांच्या धैर्याने आणि समर्पणाने अंतराळ संशोधनाच्या क्षेत्रात एक नवा आदर्श निर्माण झाला. भारतासाठीही हा अभिमानाचा क्षण होता, कारण भारतीय मूळ असलेल्या सुनीता यांनी पुन्हा एकदा आपली क्षमता सिद्ध केली.
या प्रवासात त्यांना अनेक अडथळ्यांना सामोरे जावे लागले, परंतु त्यांनी हार न मानता संशोधन आणि कार्य सुरू ठेवले. 19 मार्च 2025 रोजी पृथ्वीवर परतल्यानंतर त्यांचे स्वागत हसतमुखाने आणि उत्साहाने झाले, ज्यामुळे त्यांचा हा खडतर पण प्रेरणादायी प्रवास संपन्न झाला.