शहीद दिन हा भारतातील एक महत्त्वाचा राष्ट्रीय दिवस आहे, जो दरवर्षी २३ मार्च रोजी साजरा केला जातो. हा दिवस स्वातंत्र्यसैनिक भगतसिंग, सुखदेव थापर आणि शिवराम राजगुरू यांच्या बलिदानाच्या स्मरणार्थ पाळला जातो. २३ मार्च १९३१ रोजी या तिन्ही क्रांतिकारकांना ब्रिटिश सरकारने लाहोरच्या मध्यवर्ती तुरुंगात फाशी दिली होती. त्यांच्या या बलिदानाने भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याला एक नवी दिशा मिळाली आणि देशभरातील तरुणांना स्वातंत्र्यासाठी लढण्याची प्रेरणा मिळाली. शहीद दिन हा केवळ या वीरांचे स्मरण करण्याचा दिवस नाही, तर त्यांच्या देशभक्ती आणि त्यागाचे मूल्य आत्मसात करण्याचा प्रसंग आहे.
शहीद दिनाचा इतिहास
भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात अनेकांनी आपल्या प्राणांची आहुती दिली, परंतु भगतसिंग, सुखदेव आणि राजगुरू यांचे योगदान अनन्यसाधारण आहे. हे तिन्ही क्रांतिकारक हिंदुस्तान सोशालिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशन (HSRA) या क्रांतिकारी संघटनेचे सदस्य होते. त्यांनी ब्रिटिश सरकारच्या अन्यायी धोरणांविरुद्ध आवाज उठवला आणि सशस्त्र क्रांतीच्या मार्गाने स्वातंत्र्यासाठी लढा दिला. १९२८ मध्ये लाला लजपत राय यांच्या मृत्यूनंतर त्यांनी सायमन कमिशनविरोधातील आंदोलनात सहभाग घेतला होता. लालाजींवर झालेल्या लाठीहल्ल्याचा सूड म्हणून त्यांनी ब्रिटिश अधिकारी जॉन सॉन्डर्स यांची हत्या केली. यामुळे ब्रिटिश सरकारने त्यांच्यावर खटला दाखल केला.
त्यानंतर, १९२९ मध्ये भगतसिंग आणि बटुकेश्वर दत्त यांनी दिल्लीतील सेंट्रल असेंब्लीत बॉम्बस्फोट घडवून आणला. या कृत्याचा उद्देश कोणाला दुखापत करणे नव्हता, तर ब्रिटिश सरकारचे लक्ष वेधून जनतेत जागृती निर्माण करणे हा होता. या घटनेनंतर त्यांना अटक करण्यात आली आणि लाहोर तुरुंगात ठेवण्यात आले. लांबलचक खटल्यानंतर २३ मार्च १९३१ रोजी या तिन्ही क्रांतिकारकांना फाशी देण्यात आली. त्यावेळी भगतसिंग यांचे वय केवळ २३ वर्षे, सुखदेव २३ वर्षे आणि राजगुरू २२ वर्षे होते. अशा तरुण वयात त्यांनी देशासाठी आपले जीवन अर्पण केले.
भगतसिंग यांचे योगदान
भगतसिंग हे स्वातंत्र्यलढ्यातील एक प्रेरणादायी व्यक्तिमत्त्व होते. त्यांचा जन्म २८ सप्टेंबर १९०७ रोजी पंजाबमधील बंगा गावात झाला. त्यांचे कुटुंब देशभक्तीच्या परंपरेने ओतप्रोत होते. वयाच्या १३व्या वर्षीच त्यांनी जलियानवाला बाग हत्याकांडाचा प्रत्यक्ष अनुभव घेतला, ज्याने त्यांच्या मनावर खोल परिणाम केला. त्यांनी लिहिलेल्या लेखांतून आणि कृतीतून त्यांनी समाजातील अन्याय, गरिबी आणि शोषणाविरुद्ध आवाज उठवला. “इन्कलाब जिंदाबाद” हा नारा त्यांनीच लोकप्रिय केला, जो आजही स्वातंत्र्याचा प्रतीक मानला जातो.
सुखदेव आणि राजगुरू यांचे योगदान
सुखदेव थापर यांचा जन्म १५ मे १९०७ रोजी लुधियाना येथे झाला. ते भगतसिंग यांचे जवळचे सहकारी होते आणि HSRA च्या अनेक कारवायांमध्ये त्यांचा सहभाग होता. त्यांनी क्रांतिकारी चळवळीचे संघटन मजबूत करण्यात मोलाची भूमिका बजावली. दुसरीकडे, शिवराम हरि राजगुरू यांचा जन्म २४ ऑगस्ट १९०८ रोजी महाराष्ट्रातील खेड येथे झाला. त्यांचेही योगदान कमी नव्हते. सॉन्डर्स हत्याकांडात त्यांनी भगतसिंग यांना साथ दिली आणि शेवटपर्यंत त्यांच्यासोबत राहिले.
शहीद दिनाचे महत्त्व
शहीद दिन हा भारतातील तरुण पिढीला देशभक्तीची प्रेरणा देणारा दिवस . भगतसिंग, सुखदेव आणि राजगुरू यांनी हसत-हसत फाशी स्वीकारली, हे दाखवते की त्यांच्यासाठी देशाचे स्वातंत्र्य सर्वोच्च होते. त्यांचा हा त्याग आजही आपल्याला स्वातंत्र्याचे मोल समजावून सांगतो. या दिवशी शाळा, महाविद्यालये आणि सार्वजनिक ठिकाणी विविध कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. भाषणे, निबंध स्पर्धा आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांद्वारे या शहीदांचे स्मरण केले जाते.
आजच्या काळातील प्रासंगिकता
आजच्या काळातही शहीद दिनाचे महत्त्व कमी झालेले नाही. स्वातंत्र्य मिळाले असले, तरी देशापुढे अनेक आव्हाने आहेत—गरिबी, भ्रष्टाचार, सामाजिक असमानता यांसारख्या समस्यांशी आपण लढत आहोत. भगतसिंग यांनी स्वप्न पाहिलेला समाजवादी आणि समानतेचा भारत अजूनही पूर्णपणे साकार झालेला नाही. त्यामुळे शहीद दिन हा आपल्याला आपली जबाबदारी आणि कर्तव्याची जाणीव करून देतो.
शहीदांचा संदेश
भगतसिंग यांनी एकदा म्हटले होते, “बॉम्ब आणि पिस्तुलांनी क्रांती होत नाही, तर विचारांनी क्रांती घडते.” त्यांचा हा संदेश आजही महत्त्वाचा आहे. त्यांनी शिक्षण, जागरूकता आणि संघटनेवर भर दिला होता. सुखदेव आणि राजगुरू यांनीही देशासाठी एकजुटीने लढण्याचे महत्त्व अधोरेखित केले. त्यांचे जीवन आपल्याला शिकवते की, देशाच्या प्रगतीसाठी प्रत्येकाने आपले योगदान द्यावे.
शहीद दिनाचा संकल्प
शहीद दिन साजरा करताना आपण फक्त त्यांचे स्मरण करून थांबू नये, तर त्यांच्या मूल्यांना आपल्या जीवनात उतरवण्याचा संकल्प करावा. त्यांनी स्वप्न पाहिलेला सशक्त, समृद्ध आणि समान भारत घडवण्यासाठी आपण सर्वांनी प्रयत्न करायला हवेत. त्यांचे बलिदान व्यर्थ जाऊ नये, हीच त्यांना खरी श्रद्धांजली ठरेल.
शेवटी, शहीद दिन हा आपल्या स्वातंत्र्याचा आणि त्यासाठी दिलेल्या बलिदानाचा सन्मान करण्याचा दिवस आहे. भगतसिंग, सुखदेव आणि राजगुरू यांच्यासारखे शहीद आपल्या देशाचे खरे हिरो आहेत, ज्यांचे स्मरण पिढ्यानपिढ्या चालत राहील. त्यांच्या या त्यागाला शतश: नमन!