राजधानीत दाट धुरक्याची चादर

सध्या देशाची राजधानी दिल्ली मधल्या vayu pradushanacha विषय सर्वचर्चित आहे. धुराच्या एका दाट थराने दिल्लीला व्यापून टाकले आहे. दरवर्षी हिवाळ्यात दिल्लीतील वायू प्रदूषणाचा विषय हा ऐरणीचा विषय असतो. या कालावधी राजधानीचे वायू प्रदूषण चिंताजनक पातळीवर पोहोचते. याचा पर्यावरण आणि लोकांच्या आरोग्यावर अतिशय प्रतिकूल परिणाम होतात.

नोव्हेंबर च्या पहिल्या आठवड्यात दिल्लीतील हवेच्या दर्जा निर्देशांकाने (AQI) 410 ची पातळी गाठली जी ‘गंभीर’ हवेची गुणवत्ता दर्शवते. जेव्हा मूल्ये शून्य आणि 50 च्या दरम्यान असतात तेव्हाच हवा ‘चांगली’ मानली जाते.

Vayu pradushanasathi पूरक हवामान इत परिस्थिती

दिल्लीतील हिवाळ्यातील हवामान वायू प्रदूषणाच्या संचयासाठी एकदम पूरक असे आहे. ऑक्टोबरपर्यंत, पावसाळा संपतो, तापमान आणि आर्द्रता कमी होऊ लागते, वाऱ्याचा वेग कमी होतो आणि सूर्यप्रकाशाचे दिवस कमी होतात.

वर्षभर घनकचरा व्यवस्थापन, वाहतूक, उद्योग, बांधकाम यासारख्या अनेक उपक्रमांतून मोठ्या प्रमाणावर धूळ, धूर या गोष्टी तयार होतात. हवामान परिस्थिती अशी असते की ही धूळ आणि धूर खालच्या वातावरणात अडकतात आणि त्यामुळे वायू प्रदूषणाची पातळी वाढते.

बर्‍याच दिवसात, आकाशाचा रंग राखाडी असतो, visibility कमी असते आणि हवेत धूर, धुळीचे कण आणि धुक्याची जोरदार उपस्थिती असल्याने श्वास घेणेही कठीण होऊन जाते. या काळात दिल्लीला “गॅस चेंबर” म्हणून संबोधले जाते.

दिल्लीतील Vayu Pradushanachi कारणे

फटाके फोडणे

राजधानी दिल्ली व आजूबाजूच्या परिसरात विशेषतः दिवाळी व इतर सण समारंभ साजरे करताना खुप मोठ्या प्रमाणावर फटाके फोडले जातात. यामुळे दरवर्षी हवेची गुणवत्ता खूपच खालावली जाते. त्याचा परिणाम दाट धुक्याच्या रूपात दिसून येतो आणि लोकांच्या आरोग्यावर विपरीत परिणाम होतो. राजधानी दिल्लीत अनेक लोकांना दमा, खोकला आणि श्वसनाचे विकार जडले आहेत.

पिकांचे अवशेष जाळणे

दुसरे म्हणजे, हरियाणा, पंजाब आणि उत्तर प्रदेश या शेजारील राज्यांतील शेतकरी कापणीनंतर पिकांचे अवशेष जाळण्याची पद्धत अवलंबतात. त्यामुळे पुढील पिकांच्या पेरणीसाठी शेतजमीन मोकळी होण्यास मदत होते.

जेव्हा दिल्लीच्या आसपासच्या शेतजमिनीमध्ये अवशेष जाळले जातात तेव्हा तयार होणारा धूर हवामानाच्या परिस्थितीमुळे खालच्या वातावरणात अडकतो आणि राष्ट्रीय राजधानीच्या प्रदेशात वाऱ्याद्वारे पसरतो. या वर्षीही अशीच परिस्थिती दिसून आली ज्यामुळे दृश्यमानता कमी झाली आणि हवेत धुराचा उग्र वास पसरला.

घनकचरा व्यवस्थापन

हा खूप मोठा चिंतेचा विषय आहे. दिल्लीची लोकसंख्या 20 दशलक्षाहून अधिक झाली आहे आणि उच्च वापराच्या पद्धतींमुळे घनकचरा मोठ्या प्रमाणात निर्माण झाला आहे. दररोज 12,000 टन कचरा निर्माण होत असल्याची माहिती आहे.

बर्‍याच काळापासून, दिल्ली महानगरपालिकेने भालस्वा, गाझीपूर आणि ओखला या शहरातील तीन वेगवेगळ्या ठिकाणी असलेल्या सॅनिटरी लँडफिल साइट्समध्ये अविभक्त कचरा गोळा केला आणि टाकला. वर्षानुवर्षे सतत डम्पिंग केल्यामुळे, तिन्ही ठिकाणे इतकी भरून गेली आहेत की या डम्पिंग ग्राउंड ना टेकडीचे स्वरूप आले आहे. काही ढिगारे तर 200 फुटांपेक्षा जास्त उंचीचे आहेत.

या प्रथेचा चिंताजनक भाग म्हणजे या ठिकाणांवरील अत्यंत अस्वच्छ परिस्थिती आणि “कचऱ्याच्या विघटन प्रक्रियेतून मिथेन वायू निर्माण झाल्यामुळे” जळण्याची घटना. या कचऱ्याच्या ढिगांना आग लागल्याने खूप मोठया प्रमाणात धूर निर्माण होतो आणि शहरामध्ये पसरतो. यामुळे Vayu Pradushanachi पातळी खूप मोठया प्रमाणावर वाढून आजूबाजूच्या भागात राहणाऱ्या गरीब समाजाच्या तसेच शहरातील लोकांच्या आरोग्याला हानी पोहोचत आहे.

वाहतूक व खाजगी वाहनांचा अमर्याद वापर

राजधानी दिल्लीची लोकसंख्या खूप मोठी आहे आणि येथे खाजगी वाहनांचा वापरही प्रचंड मोठ्या प्रमाणात होतो.दिल्लीमध्ये जवळजवळ 80 लाख वाहनांची नोंद आहे. यातील बहुतांश वाहनेही जुनी आणि जास्त कालावधी पासून वापरात असलेली आहेत. मोठ्या प्रमाणात धावणाऱ्या वाहनांमधून बाहेर पडणारा धुरही प्रचंड आहे.

याव्यतिरिक्त दिल्लीमध्ये आजूबाजूच्या राज्यांमधून मोठ्या प्रमाणात मोठमोठ्या वाहनांमधून मालवाहतूकही चालते. ही वाहने सुद्धा खूप मोठ्या प्रमाणात धूर उत्सर्जित करतात. याचा परिणाम म्हणजे वायु प्रदूषण खूप मोठ्या प्रमाणावर वाढुन हवेची गुणवत्ता ढासळली जाते.

Vayu Pradushana वरील उपाय योजना

फटाक्यांचा वापर थांबवणे

राजधानीत विविध कारणांसाठी मोठ्या प्रमाणावर फोडल्या जाणाऱ्या फटाक्यांवर मर्यादा आणायला हवी. सरकारकडून  लोकांमध्ये जनजागृती करायला हवी. लोकांनीही स्वतःहून या गोष्टींवर आवर घालायला हवा.

शेतकऱ्यांसाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर

दिल्लीच्या आजूबाजूच्या राज्यात जे शेतकरी पिकांचे अवशेष जाळतात, ते आधुनिक तंत्रज्ञान वापरून कमी करता येऊ शकते. त्याबाबत सरकारकडून शेतकऱ्यांना योग्य ते मार्गदर्शन व संसाधने उपलब्ध व्हायला हवीत.

घन कचऱ्याचे व्यवस्थापन

राजधानीत मोठ्या प्रमाणावर निर्माण होणारा घन कचऱ्याचे तंत्रशुद्ध पद्धतीने विल्हेवाट लावली जाणे गरजेचे आहे. कचऱ्याचे वर्गीकरण, पुनर्वापर या गोष्टींवर अधिकाधिक भर द्यायला हवा. सरकारकडून या गोष्टींवर जास्त भर दिला जावा.

वाहन व्यवस्थापन

दिल्ली मध्ये अनेक वाहने ही जुनी आणि कालबाह्य झालेली आहेत. अशा वाहनांवर कडक कारवाई व्हायला हवी. सरकारने लागू केलेल्या Vayu Pradushana विषयक नियमांची सक्तीने अमलबजावणी व्हायला हवी. लोकांमधये जागरूकता निर्माण व्हायला हवी.

Vayu pradushan आपल्या आरोग्यासाठी साठी खूप धोकादायक आहे. यावर समाजातील सर्व स्तरांतून सार्वजनिक प्रयत्न व्हायला हवेत. आपण ही प्रदूषणाची लढाई सर्व नियमांचे काटेकोरपणे पालन करुन लढू शकतो. Yavu pradushanavar मात करून आपण आपल्या भावी पिढीचे भविष्य सुरक्षित करायला हवे.

You may also Like