Gateway of India हे भारतातील मुंबई शहरातील एक ऐतिहासिक आणि प्रसिद्ध स्मारक आहे. हे स्मारक मुंबईच्या दक्षिणेला, अरबी समुद्राच्या किनाऱ्यावर, अपोलो बंदर परिसरात छत्रपती शिवाजी महाराज मार्गाच्या शेवटी स्थित आहे. गेटवे ऑफ इंडियाला मुंबईचा प्रतीकात्मक चेहरा मानला जातो आणि ते पर्यटकांचे प्रमुख आकर्षण आहे. या स्मारकाला “मुंबईचा ताजमहाल” असेही संबोधले जाते, कारण त्याची भव्यता आणि ऐतिहासिक महत्त्व यामुळे ते मुंबईच्या सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारशाचे प्रतीक बनले आहे. हे स्मारक २०व्या शतकात बांधले गेले असून, त्याचा इतिहास ब्रिटिश राजवटीशी जोडला गेला आहे.
Gateway of India चा इतिहास
Gateway of India हे ब्रिटिश सम्राट किंग जॉर्ज पंचम आणि राणी मेरी यांच्या १९११ मध्ये भारतातील पहिल्या भेटीच्या स्मरणार्थ बांधण्यात आले होते. ही शाही जोडी २ डिसेंबर १९११ रोजी अपोलो बंदरावर उतरली होती, जिथे त्यांचे स्वागत करण्यासाठी हे स्मारक उभारण्याचे ठरले. तथापि, त्यावेळी हे स्मारक पूर्ण झाले नव्हते, आणि त्यांच्या स्वागतासाठी फक्त एक तात्पुरती कार्डबोर्डची रचना उभी करण्यात आली होती.
या स्मारकाचा पायाचा दगड ३१ मार्च १९११ रोजी बॉम्बेचे तत्कालीन गव्हर्नर जॉर्ज सिडनहॅम क्लार्क यांनी घातला होता. स्कॉटिश वास्तुकार जॉर्ज विटेट यांनी या स्मारकाची रचना तयार केली, ज्याला १९१४ मध्ये मंजुरी मिळाली. त्यानंतर १९१५ ते १९१९ या काळात समुद्रातून जमीन परत मिळवून त्यावर बांधकाम सुरू झाले आणि अखेरीस ४ डिसेंबर १९२४ रोजी हे स्मारक पूर्णत्वास गेले. तत्कालीन व्हॉईसरॉय, अर्ल ऑफ रीडिंग यांनी त्याचे उद्घाटन केले.
या स्मारकाला बांधण्यासाठी सुमारे २१ लाख रुपये खर्च आले, ज्याचा संपूर्ण भार तत्कालीन ब्रिटिश सरकारने उचलला. हे स्मारक इंडो-सरैसेनिक स्थापत्य शैलीत बांधले गेले आहे, ज्यामध्ये भारतीय, इस्लामिक आणि पाश्चिमात्य वास्तुकलेचा सुंदर संगम दिसतो. या शैलीत १६व्या शतकातील गुजराती वास्तुकलेचेही प्रभाव आहेत. हे स्मारक ब्रिटिश राजवटीत भारतात येणाऱ्या आणि जाणाऱ्या महत्त्वाच्या व्यक्तींसाठी प्रतीकात्मक प्रवेशद्वार म्हणून वापरले गेले. विशेषतः, भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर २८ फेब्रुवारी १९४८ रोजी शेवटचे ब्रिटिश सैन्य या स्मारकातून परत गेले, ज्यामुळे त्याचे ऐतिहासिक महत्त्व आणखी वाढले.
गेटवे ऑफ इंडियाची रचना आणि वैशिष्ट्ये
Gateway of India हे २६ मीटर (८५ फूट) उंचीचे कमानदार स्मारक आहे, जे पिवळ्या बेसाल्ट दगड आणि प्रबलित काँक्रीटपासून बनवले गेले आहे. त्याच्या मध्यभागी असलेल्या घुमटाचा व्यास १५ मीटर (४९ फूट) आहे. या स्मारकाला चार बुरुज आहेत, ज्यावर जटिल जाळीचे काम केलेले आहे. ही जाळी ग्वालियरहून आणली गेली होती, तर दगड स्थानिक पातळीवरून मिळवले गेले. स्मारकाच्या कमानीच्या मागे अरबी समुद्राकडे जाणाऱ्या पायऱ्या आहेत, ज्या पर्यटकांसाठी एक आकर्षण आहेत. त्याच्या दोन्ही बाजूंना ६०० लोक बसू शकतील असे मोठे हॉल आहेत, जे त्याच्या भव्यतेची साक्ष देतात.
या स्मारकाचे बांधकाम एका कोनात आहे, कारण त्याला जोडणारा रस्ता पूर्णपणे तयार झाला नाही. हे स्मारक मुंबई हार्बरकडे तोंड करते आणि त्याच्या समोर ताजमहाल पॅलेस हॉटेल आहे, जे १९०३ मध्ये बांधले गेले होते. स्मारकाच्या परिसरात छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा पुतळा आहे, जो २६ जानेवारी १९६१ रोजी प्रजासत्ताक दिनानिमित्त उभारण्यात आला. हा पुतळा मराठा योद्ध्याच्या शौर्याची आठवण करून देतो.
गेटवे ऑफ इंडियाचे महत्त्व
Gateway of India हे केवळ एक स्मारक नाही, तर ते मुंबईच्या इतिहासाचा आणि स्वातंत्र्य संग्रामाचा साक्षीदार आहे. ब्रिटिश राजवटीत हे स्मारक व्हॉईसरॉय आणि गव्हर्नरांसाठी औपचारिक प्रवेशद्वार होते, तर स्वातंत्र्यानंतर ते भारतीय स्वातंत्र्याचे प्रतीक बनले. आज हे स्मारक भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाच्या संरक्षणाखाली आहे आणि महाराष्ट्रातील एक संरक्षित स्मारक म्हणून ओळखले जाते.
पर्यटकांसाठी हे एक लोकप्रिय ठिकाण आहे. येथून एलिफंटा लेणींसाठी बोटी सुटतात, आणि रात्रीच्या वेळी येथील प्रकाशझोत आणि समुद्राचे दृश्य मनमोहक असते. २०१२ मध्ये, महाराष्ट्र पर्यटन विकास महामंडळाने एलिफंटा संगीत आणि नृत्य महोत्सव येथे हलवला, कारण या ठिकाणी २,००० ते २,५०० लोकांची क्षमता आहे. येथे स्थानिक लोक, फेरीवाले आणि छायाचित्रकारांचा नेहमीच गर्दी असते.
आजचे गेटवे ऑफ इंडिया
आज Gateway of india हे मुंबईचे एक अनौपचारिक चिन्ह आहे. त्याच्या संवर्धनासाठी वेळोवेळी प्रयत्न केले जातात. २०१९ मध्ये, सीगेट टेक्नॉलॉजी आणि सायआर्क यांनी त्याचे डिजिटल संरक्षण केले, ज्यामध्ये लिडार, ड्रोन आणि फोटोग्रामेट्रीचा वापर करून त्याचे त्रिमितीय मॉडेल तयार करण्यात आले. याशिवाय, २०१४ मध्ये राज्य पुरातत्व आणि संग्रहालय संचालनालयाने त्याच्या संवर्धनाची योजना आखली होती, कारण समुद्राच्या खाऱ्या पाण्यामुळे त्याला हानी पोहोचत होती.
Gateway of India हे मुंबईच्या गजबजलेल्या जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. हे स्मारक इतिहास, संस्कृती आणि आधुनिकतेचे मिश्रण आहे, जे प्रत्येकाला आपल्याकडे आकर्षित करते. येथून अरबी समुद्राचे विहंगम दृश्य, आजूबाजूची ऐतिहासिक वास्तू आणि मुंबईची चैतन्यमय ऊर्जा अनुभवता येते. म्हणूनच, गेटवे ऑफ इंडिया हे फक्त एक स्मारक नसून, मुंबईच्या आत्म्याचे प्रतिबिंब आहे.
